Φύκια και Φύκη δείκτες καθαρότητας του νερού. Μάθετε πως να ξεχωρίζετε με μια ματιά την ποιότητα των ακτών που επισκέπτεστε για μπάνιο...(βιντεο)

Μπορεί οι γαλάζιες σημαίες να αποτελούν μια πρώτη ένδειξη για την καθαρότητα ή μη της θάλασσας που κολυμπάτε...πώς μπορείτε όμως να τσεκάρετε την ποιότητα των νερών μιας θάλασσας ακόμη και με γυμνό μάτι πριν κολυμπήσετε;

Ιδού, ένας μικρός και χρήσιμος οδηγός:

Αν αναζητάτε καθαρές θάλασσες συμβουλευτείτε τα φύκη, αυτά ξέρουν! Το καλοκαίρι μόλις ξεκίνησε! Και δεν ήταν λίγες οι φορές που ο αρχικός μας ενθουσιασμός εξανεμιζόταν όταν φτάναμε στην παραλία και βλέπαμε τη θάλασσα γεμάτη με αυτές τις καφε-μαύρες «κορδέλες», που οι περισσότεροι ονομάζουν φύκια. Γύρω μας, απογοητευμένοι λουόμενοι φεύγοντας λένε χαρακτηριστικά «…η θάλασσα είναι βρόμικη,έχει φύκια…». Πόσο όμως ισχύει κάτι τέτοιο;

Ποσειδωνία και η σημασία της

Ας πάρουμε καλύτερα τα πράγματα από την αρχή.   Αυτά που λέμε φύκια δεν ανήκουν στα φύκη (ενικός το «φύκος»), αλλά είναι ανώτερα φυτά και λέγονται Ποσειδώνα ή Ποσειδωνίες (Posidonia oceanica). Η Ποσειδωνία συγγενεύει με τα φυτά της ξηράς, όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, ο φοίνικας, η τριανταφυλλιά κ.ά.

Πριν από 60 περίπου εκατομμύρια χρόνια, η Ποσειδωνία ζούσε στην ξηρά, κοντά στις ακτές, και σιγά-σιγά κατάφερε να προσαρμοστεί στη θάλασσα. Σήμερα ζει εντελώς βυθισμένη στο θαλάσσιο νερό.

Το θαλάσσιο φυτό Ποσειδωνία (Posidonia oceanica).
Με πράσινο χρώμα είναι τα φύλλα, με καφετί οι
βλαστοί και οι ρίζες

Όπως και όλα τα ανώτερα φυτά της ξηράς, η Ποσειδωνία έχει ρίζες, βλαστούς, φύλλα, καθώς και άνθη και καρπούς. Έτσι με τις ρίζες της «αγκυροβολεί» στην άμμο του θαλάσσιου πυθμένα.

Τα φύλλα της μπορεί να φτάσουν το ένα μέτρο μήκος και το χρώμα τους είναι ζωηρό πράσινο. Καθώς όμως τα φύλλα γερνάνε, γίνονται σκούρα καφέ, πέφτουν από το φυτό και αντικαθίστανται από καινούρια.

Τα νεκρά φύλλα παρασύρονται από το κύμα και ξεβράζονται στην ξηρά. Είναι αυτές οι καφετί λουρίδες που συναντάμε συχνά στις παραλίες. Αν και η Ποσειδωνία προκαλεί σε πολλούς απέχθεια, τονίζουμε ότι η Ποσειδωνία αναπτύσσεται αποκλειστικά σε καθαρά νερά.

Επομένως, όπου υπάρχει Ποσειδωνία η θάλασσα είναι καθαρή. Κολυμπήστε άφοβα!

Και με τα φύκη, τι γίνεται;

Αφού λοιπόν η Ποσειδωνία δεν είναι φύκος τότε ποια είναι τα φύκη;   Τα φύκη (που στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται ως algae, αλλά όλα τα σύνθετα ονόματα που τα αφορούν χρησιμοποιούν την ελληνική ρίζα phyco-όπως π.χ. Phycology για τη Φυκολογία), είναι εξελικτικά κατώτερα θαλάσσια φυτά που δεν έχουν ρίζες, βλαστούς, φύλλα, άνθη και καρπούς.

Τα φύκη είναι και αυτά πολύ κοινά στις θαλάσσιες ακτές, όμως σε αντίθεση με την Ποσειδωνία, δεν θα τα βρείτε σε αμμουδερές παραλίες αλλά πάνω στα βράχια της θάλασσας. Όσοι λοιπόν αγαπάτε τις βουτιές από τα βράχια ή την κολύμβηση με μάσκα σε βραχώδεις ακτές σίγουρα θα τα έχετε δει. Είναι αυτά τα μικρά φυτά, συνήθως καφετί χρώματος, που πολλές φορές μοιάζουν με θάμνους. 

Το μέγεθός τους είναι μικρό στην Ελλάδα, συνήθως δεν ξεπερνά τα 20 -30 εκατοστά. Τα φύκη διαθέτουν μία τεράστια ποικιλία χρωμάτων -εκτός από καφετί, υπάρχουν επίσης φύκη πράσινα, κόκκινα, κίτρινα, άσπρα κλπ.

Οι μορφές τους επίσης ποικίλλουν πολύ. Υπάρχουν είδη που μοιάζουν με ταινίες ή μικρά φύλλα, με βεντάλιες ή ομπρέλες, ενώ άλλα θυμίζουν ζελέ. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 600 είδη φυκών. Το σημαντικό όμως με τα φύκη είναι ότι χρησιμοποιούνται από τους επιστήμονες ως βιοδείκτες για τον έλεγχο της ποιότητας της θάλασσας.

Η χρήση αυτή των φυκών βασίζεται στο γεγονός ότι υπάρχουν κάποια είδη τα οποία συναντώνται μόνο σε καθαρά νερά, ενώ σε ρυπασμένες θάλασσες εξαφανίζονται. Αντίθετα, υπάρχουν κάποια άλλα είδη φυκών που προτιμούν τα ρυπασμένα νερά. Σε γενικές γραμμές, τα καφετί και σχετικά μεγάλα φύκη αναπτύσσονται σε καθαρές θάλασσες, όπως τα είδη Cystoseira που μοιάζουν μεμικρούς θάμνους ή δεντράκια και έχουν σκληρή υφή.

Στην Ελλάδα τα είδη αυτά είναι πολύ κοινά σε μικρά βάθη (0-1 μέτρο) σε καθαρές θάλασσες και, αν τα δείτε σε καθαρά νερά. Από την άλλη πλευρά, τα φύκη που προτιμούν ρυπασμένα νερά είναι συνήθως πράσινα, μοιάζουν με ταινίες ή φύλλα, και έχουν μία μαλακή υφή που κάποιες φορές θυμίζει ζελέ.

Στην ομάδα αυτή πολύ γνωστό είναι το είδος Ulva, το οποίο λέγεται και μαρούλι της θάλασσας εξαιτίας της ομοιότητας του με το γνωστό μας μαρούλι. Τα φύκη αυτά αναπτύσσονται σε μεγάλες ποσότητες σε ρυπασμένα λιμάνια, μόλους, μαρίνες, κοντά σε αγωγούς λυμάτων, καλύπτοντας μαζικά την επιφάνεια βράχων σε πολύ μικρά βάθη – συνήθως στο σημείο, όπου σκάνε τα κύματα.

Συνεπώς, αν πάτε σε μία παραλία και εντοπίσετε μεγάλες πράσινες μάζες από φύκη πάνω στα βράχια (συνήθως είναι ορατά χωρίς να χρειάζεται να μπείτε μέσα στο νερό) τότε να υποψιαστείτε ότι δεν βρίσκεστε και στην καθαρότερη παραλία του κόσμου!

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΑ-ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

Τα τελευταία χρόνια, τόσο η Ποσειδωνία όσο και τα φύκη είναι για την Ευρωπαϊκή Ένωση κάποια από τα καταλληλότερα εργαλεία για την εκτίμηση της καθαρότητας των νερών της Μεσογείου (Οδηγία για τα Νερά, WFD 2000/60/EC). Εκτός όμως από τη χρήση τους ως βιοδείκτες, τόσο η Ποσειδωνία όσο και τα φύκη, παίζουν σημαντικότατο οικολογικό ρόλο.

Όπως τα φυτά στην ξηρά παράγουν τεράστιες ποσότητες οξυγόνου και σχηματίζουν στην κυριολεξία δάση στο βυθό της θάλασσας. Η Ποσειδωνία σχηματίζει θαλάσσια λιβάδια σε αμμώδεις πυθμένες (οι ψαράδες τα ονομάζουν «φυκιάδες») και αποτελούν καταφύγιο για εκατοντάδες είδη ζώων (όπως ψάρια, αχινούς, χταπόδια, σπόγγους, ανεμώνες, θαλάσσιες χελώνες, κλπ).

Ομοίως, τα φύκη συνιστούν υποθαλάσσιους «κήπους» – δάση σε βραχώδεις πυθμένες με παρόμοιο οικολογικό ρόλο, αφού και σ’ αυτά καταφεύγουν εκατοντάδες άλλοι θαλάσσιοι οργανισμοί. 

Επομένως, τόσο η Ποσειδωνί όσο και τα φύκη είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής στη θάλασσα, αλλά και στην ξηρά, αφού απελευθερώνουν οξυγόνο με τη φωτοσύνθεση και εμποδίζουν τη διάβρωση της ακτής.

Ο ρόλος τους είναι αντίστοιχος με εκείνον των δασών της ξηράς. Ειδικά η Ποσειδωνία θεωρείται σήμερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και από την ελληνική νομοθεσία ως προστατευόμενο είδος και έχουν ήδη ξεκινήσει προσπάθειες χαρτογράφησής της στην Ελλάδα.

Τα θαλάσσια φυτά έχουν επίσης ένα πλούσιο εφαρμοσμένο και εμπορικό ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, τα εκβρασμένα φύλλα της Ποσειδωνίας χρησιμοποιούνται για την παρασκευή λιπάσματος (compost). Τα φύκη έχουν ακόμη περισσότερες εφαρμογές, μάλιστα κάποια είδη είναι εδώδιμα. Στην Κρήτη ένα φύκος καταναλώνεται ως «σαλάτα του γιαλού», ενώ από τα φύκη φτιάχνεται και το γιαπωνέζικο σούσι. Επίσης ευρέως είναι γνωστή η εφαρμογή των φυκών στην κοσμετολογία (π.χ. spa, καλλυντικές κρέμες).

Επιπλέον, από τα φύκη απομονώνονται συστατικά για τρόφιμα όπως οι σούπες, οι κρέμες, τα ζελέ, τα παγωτά, και άλλα προϊόντα που βρίσκουμε στα σούπερ μάρκετ.

Σημαντική είναι επίσης η συνεισφορά τους στην ιατρική, φαρμακοβιομηχανία, στη μοριακή βιολογία, στη βιομηχανία χρωμάτων, στους βιολογικούς καθαρισμούς και αλλού.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στην κατηγορία των φυκών ανήκουν και οργανισμοί που δεν είναι ορατοί με γυμνό μάτι, τα λεγόμενα μικροφύκη που αποτελούν μέρος του πλαγκτού.

Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτοί οι μικροσκοπικοί οργανισμοί δημιουργούν πληθυσμιακές εκρήξεις (άνθηση φυτοπλαγκτού), με αποτέλεσμα να δημιουργούν εμφανή συσσωματώματα στην επιφάνεια του νερού (π.χ. ερυθρά παλίρροια).

Τα θαλάσσια φυτά λοιπόν, αν και συνήθως υποτιμημένα, είναι πολύ σημαντικά, ειδικά για την Ελλάδα με τα 16.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής.

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα είστε στην παραλία, δείτε τα φύκη και τα θαλάσσια φυτά με άλλο μάτι. Η παρουσία ή η απουσία τους θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε την οικολογική κατάσταση της θάλασσας που σας περιμένει ακόμα και το Φθινόπωρο.

Πηγή: www.filoi-gnhm.gr